12. október 2023Kærunefnd útlendingamála

Nr. 570/2023 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Hinn 12. október 2023 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 570/2023

í stjórnsýslumáli nr. KNU23060158

Kæra [...]

á ákvörðun

Útlendingastofnunar

I. Kröfur, kærufrestir og kæruheimild

Hinn 16. júní 2023 barst kærunefnd útlendingamála sjálfkrafa kæra, samkvæmt 3. málsl. 7. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016, á ákvörðun Útlendingastofnunar um að taka ekki til efnismeðferðar hér á landi umsókn einstaklings er kveðst heita [...], vera fædd [...] og vera ríkisborgari Írak (hér eftir kærandi), um alþjóðlega vernd og brottvísa henni frá landinu. Var kæranda gert að yfirgefa landið án tafar ellegar sæta endurkomubanni í tvö ár. Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd ásamt móður sinni og þremur uppkomnum systkinum. Fjallað er um umsóknir þeirra í úrskurðum kærunefndar nr. 567/2023, 568/2023, 569/2023 og 571/2023.

Kærandi krefst þess að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að umsókn hennar um alþjóðlega vernd verði tekin til efnismeðferðar hér á landi, aðallega á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 42. gr. sömu laga, en til vara á grundvelli 2 mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 32. gr. a reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, með síðari breytingum. Til þrautavara er þess krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi hvað varðar brottvísun og endurkomubann.

II. Málsmeðferð

Kærandi lagði fyrst fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi 8. desember 2020. Við leit að fingraförum kæranda í Eurodac gagnagrunninum 16. desember 2020 kom í ljós að fingraför hennar höfðu m.a. verið skráð í grunninn af yfirvöldum í Grikklandi. Kærandi hefur framvísað dvalarleyfisskírteini útgefnu af grískum yfirvöldum með gildistíma frá 28. janúar 2019 til 27. janúar 2022. Hinn 8. apríl 2021 tók Útlendingastofnun ákvörðun um að umsókn kæranda um alþjóðlega vernd yrði ekki tekin til efnismeðferðar hér á landi og að henni skyldi vísað frá landi. Kærunefnd útlendingamála staðfesti ákvörðun Útlendingastofnunar 26. ágúst 2021 með úrskurði nr. 397/2021 og var úrskurðurinn birtur fyrir kæranda 30. ágúst 2021. Hinn 6. september 2021 barst kærunefnd beiðni kæranda um endurupptöku og frestun réttaráhrifa á úrskurði kærunefndar og var þeirri beiðni hafnað með úrskurði kærunefndar útlendingamála nr. 546/2021, dags. 4. nóvember 2021. Hinn 9. desember 2021 barst kærunefnd beiðni kæranda um endurupptöku að nýju og var þeirri beiðni hafnað með úrskurði kærunefndar útlendingamála nr. 40/2022, dags. 3. febrúar 2022. Með stefnu, dags. 30. mars 2022, var íslenska ríkinu stefnt fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur. Hinn 2. nóvember 2022 barst kærunefnd beiðni kæranda um frestun á framkvæmd. Með úrskurði kærunefndar nr. 458/2022, dags. 17. nóvember 2022, var þeirri beiðni kæranda vísað frá. Hinn 3. nóvember 2022 var kærandi flutt til viðtökuríkis með stoðdeild ríkislögreglustjóra. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur, dags. 12. desember 2022, mál nr. E-1544/2022 var úrskurður kærunefndar frá 3. febrúar 2022 felldur úr gildi. Dómnum hefur verið áfrýjað til Landsréttar. Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd á Íslandi að nýju 10. desember 2022. Með ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 19. janúar 2023, var umsókn kæranda um alþjóðlega vernd vísað frá. Kærandi kærði ákvörðunina til kærunefndar útlendingamála 2. febrúar 2023. Hinn 23. mars 2023 var ákvörðun Útlendingastofnunar felld úr gildi með úrskurði kærunefndar nr. 154/2023 og lagt fyrir stofnunina að taka mál kæranda til meðferðar. Kærandi kom til viðtals hjá Útlendingastofnun 12. apríl 2023, ásamt löglærðum talsmanni sínum. Útlendingastofnun ákvað 14. júní 2023 að taka umsókn kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi ekki til efnismeðferðar og að henni skyldi brottvísað frá landinu. Ákvörðunin var birt fyrir kæranda 16. júní 2023 og barst kærunefnd greinargerð kæranda 29. júní 2023.

III. Ákvörðun Útlendingastofnunar

Í ákvörðun Útlendingastofnunar kemur fram að kæranda hafi verið veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi. Umsókn hennar um alþjóðlega vernd yrði því ekki tekin til efnismeðferðar, sbr. a-lið 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, enda fæli flutningur kæranda til Grikklands ekki í sér brot gegn 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. mgr. 36. gr. laganna. Þá taldi Útlendingastofnun að kærandi hefði ekki slík tengsl við Ísland að nærtækast væri að hún fengi hér vernd eða að sérstakar ástæður mæltu annars með því að taka bæri umsókn kæranda til efnismeðferðar, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Kæranda var brottvísað frá landinu, sbr. 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga. Kæranda var ákveðið endurkomubann hingað til lands í tvö ár, sbr. 2. mgr. 101. gr. laga um útlendinga. Var skorað á kæranda að yfirgefa landið án tafar og athygli hennar vakin á því að yfirgæfi hún landið sjálfviljug yrði endurkomubannið fellt niður.

IV. Málsástæður og rök kæranda

Kærandi vísar til viðtals hennar hjá Útlendingastofnun en hún hafi greint frá því að hafa verið í vonlausri stöðu eftir komuna til Grikklands. Í Grikklandi hafi kærandi verið allslaus og hefði ekki verið fyrir aðstoð vina á Íslandi hefði hún lent á götunni. Kærandi hafi aðeins haft aðstoð í einn mánuð og því kviðið framtíðinni. Kærandi hafi varla farið út úr húsi þann tíma sem hún hafi dvalið í Grikklandi. Fjölskyldan hafi reynt að leita sér aðstoðar, m.a. hjá hjálparsamtökum sem og læknishjálp en alls staðar komið að luktum dyrum. Þá hafi þau leitað sér upplýsinga um hvernig þau gætu endurnýjað dvalarleyfi sín en fengið þau svör að það tæki upp undir ár.

Kærandi telur að hún hafi sannað auðkenni sitt með framlagningu grískra skilríkja sinna og með framlagningu afrits vegabréfs síns frá heimaríki. Vísar kærandi til 1. mgr. 14. gr. laga um útlendinga í þessu samhengi.

Kærandi vísar til þess að í viðtali hjá Útlendingastofnun hafi hún lýst mikilli andlegri vanlíðan og hvernig brottflutningur hennar frá Íslandi hafi gert líðan hennar enn verri. Í Grikklandi hafi kærandi glímt við þunglyndi, kvíða, streitu og vonleysi, jafnvel sjálfsvígshugsanir. Þá hafi kærandi ekki getað matast eðlilega vegna vanlíðanar. Kærandi hafi horft upp á fjölskyldu sína brotna saman og ástandið versna með hverjum degi í Grikklandi. Kærandi vísar til þess að hún hafi áður verið greind af sálfræðingi á Göngudeild sóttvarna með alvarleg einkenni þunglyndis og alvarleg einkenni kvíða. Í Grikklandi hafi kærandi ekki fengið heilbrigðisþjónustu þó hún hafi leitað eftir henni. Kærandi telur að við meðferð umsóknar hennar hjá Útlendingastofnun hafi ekki verið gætt að frumkvæðis og rannsóknarskyldu, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, 2. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Stofnunin hafi þannig ekki hlutast til um að kærandi væri metin af sálfræðingi vegna alvarlegrar vanheilsu sinnar. Þá gagnrýni kærandi það sem fram komi í hinni kærðu ákvörðun að stofnunin geti ekki staðreynt frásögn hennar af atburðum sem hún kveði að hafa átt sér stað í heimaríki hennar. Kærandi vísar til þess að það sé hlutverk stofnunarinnar að meta trúverðugleika. Kærandi telur að galli sé á rannsókn Útlendingastofnunar og á grunni þeirra ummæla í heilbrigðisgögnum sem þegar liggi fyrir verði að gera ráð fyrir því að hún þurfi á brýnni heilbrigðisþjónustu að halda.

Kærandi fjallar um aðstæður sínar og fólks með alþjóðlega vernd í Grikklandi. Vísar kærandi til alþjóðlegrar skýrslu máli sínu til stuðnings og telur að fólk í Grikklandi mæti hindrunum við að nálgast félagsleg réttindi. Í þessu felist mismunun sem brjóti gegn 14. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994 og 1. gr. samningsviðauka nr. 12 við hann. Kærandi telur augljóst að hún hafi verið í annarri stöðu en grískir ríkisborgarar og hafi hún því átt að fá aðra meðferð, meiri upplýsingar og meiri aðstoð, en innfæddir Grikkir. Í Grikklandi tali hún ekki tungumálið og hafi ekkert bakland. Þá vísar kærandi til þess að 26. janúar 2023 hafi birst tilkynning á vefsíðu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins um að hafið væri mál gegn Grikklandi vegna brota landsins við innleiðingu tilskipunar um lágmarksskilyrði til að ríkisborgarar þriðju landa eða ríkisfangslausir einstaklingar teljist flóttamenn eða menn sem að öðru leyti þarfnast alþjóðlegrar verndar og um inntak slíkrar verndar. Kærandi telur að íslenskum stjórnvöldum beri að kanna hvort um sé að ræða brot gegn þeim lágmarksreglum sem tilskipunin mælir fyrir um og lúti að inntaki alþjóðlegrar verndar í Grikklandi, s.s. aðgang að atvinnu, menntun, félagslegri aðstoð, heilbrigðisþjónustu og húsnæði. Kærandi gerir athugasemd við að Útlendingastofnun hafi ekki fjallað um framangreint. Þá vísar kærandi til þess að það geti verið flókið að sækja um endurnýjun á dvalarleyfum í Grikklandi. Þá sé ferlið tímafrekt og hafi handhafar alþjóðlegrar verndar oft enga leið til að sækja réttindi sín eða sanna stöðu sína. Vísar kærandi til alþjóðlegra skýrslna máli sínu til stuðnings. Kærandi gagnrýnir umfjöllun Útlendingastofnunar hvað þetta varðar. Þá fjallar kærandi um útilokanir frá framfærslu og félagslegri þjónustu sem handhafar alþjóðlegrar verndar hafi mætt. Kærandi vísar til alþjóðlegra skýrslna og gerir athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar hvað þetta varðar.

Þá fjallar kærandi um efnahagslegar ástæður og 3. gr. mannréttindasáttmálans. Samkvæmt mannréttindasáttmálanum geti efnahagslegar ástæður einar og sér talist til brota á sáttmálanum, þ.e. þegar aðstæður ná ákveðnum alvarleikaþröskuldi. Kærandi vísar til dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í málum Tarakhel gegn Sviss frá 4. nóvember 2014 og A.S. gegn Sviss frá 30. júní 2015. Kærandi telur að framangreind fordæmi eigi ekki aðeins við um umsækjendur um alþjóðlega vernd heldur geti það einnig átt við um ríkisborgara landsins sem til skoðunar sé. Þá vísar kærandi til dóma þýsks dómstóls máli sínu til stuðnings. Kærandi telur að aðstæður fólks með alþjóðlega vernd í Grikklandi sem sé afskiptalaust og án vonar falli undir framangreindar túlkanir Mannréttindadómstólsins. Líta þurfi sérstaklega til þess afskiptaleysis og skorts á leiðsögn sem fólk með alþjóðlega vernd búi við í Grikklandi og þess að því sé nær ómögulegt að verða sér úti um nauðsynlega aðstoð. Þá vísar kærandi til þess að eina aðstoðin sem sé í boði í Grikklandi hvað varðar húsnæði sé HELIOS kerfið. Aðstoð í því kerfi sé aðeins veitt afar litlu hlutfalli verndarþega og sé aðeins tímabundin. Þá fjallar kærandi um aðgang að gríska heilbrigðiskerfinu en erfitt sé að nálgast almannatrygginganúmer í Grikklandi. Þeir sem ekki hafi fengið slíkt númer þurfi sjálfir að greiða fyrir læknisþjónustu. Þá hafi handhafar almannatrygginganúmera einnig sætt hindrunum við að nálgast heilbrigðisþjónustu. Þá séu tungumálaerfiðleikar hindrun þar sem þurfi að panta tíma í gegnum síma á grísku auk þess sem skortur sé á túlkaþjónustu inni á spítölunum. Kærandi gerir athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar hvað þetta varðar. Þá fjallar kærandi um aðgang að atvinnumarkaðnum í Grikklandi en mikið atvinnuleysi ríki í landinu. Jafnframt fjallar kærandi um skort á aðgengi að grískum dómstólum. Þá gerir kærandi athugasemd við niðurstöðu Útlendingastofnunar um að einstaklingum með alþjóðlega vernd standi til boða raunhæf úrræði þegar komi að vernd stjórnvalda vegna hatursglæpa og fordóma.

Kærandi krefst þess aðallega að umsókn hennar verði tekin til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga, sbr. 1. mgr. 42. gr. sömu laga. Íslenska ríkið sé bundið af grundvallarreglunni um bann við endursendingu (non-refoulement). Kærandi vísar til frásagnar sinnar af aðstæðum sínum í Grikklandi sem og heimilda sem beri saman um óviðunandi aðstæður fólks með alþjóðlega vernd þar í landi. Kærandi telur að endursending hennar til Grikklands feli í sér verulega hættu á að hún verði fyrir ómannúðlegri og vanvirðandi meðferð. Kærandi telur að hennar muni bíða heimilisleysi og örbirgð í Grikklandi. Þá muni hún vera útilokuð frá grundvallarréttindum auk þess sem hún muni verða fyrir áreiti, fordómum og ofbeldi vegna uppruna síns. Þá vísar kærandi til þess að hún hafi ekki gilt dvalarleyfi í Grikklandi. Að mati kæranda geti efnahagslegar ástæður einar og sér talist brot á mannréttindasáttmálanum þegar þær nái ákveðnum alvarleikaþröskuldi.

Til vara er þess krafist að umsókn hennar um alþjóðlega vernd verði tekin til efnismeðferðar hér á landi á grundvelli 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Íslenskum stjórnvöldum beri að leggja heildstætt mat á einstaklingsbundnar aðstæður kæranda og þær afleiðingar sem endursending geti haft í för með sér fyrir hana, líkamlegar og andlegar. Þá beri að meta hvort hún sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu sem hafi vægi við mat á því hvort sérstakar ástæður séu uppi. Þá vísar kærandi til þess að þau viðmið sem sett séu fram í 32. gr. a reglugerðarinnar séu nefnd í dæmaskyni og því sé ekki um að ræða tæmandi talningu á þeim þáttum sem líta beri til við mat á því hvort sérstakar ástæður eigi við. Kærandi telur að frásögn sín sé í samræmi við opinberar og áreiðanlegar heimildir um þá alvarlegu mismunun sem ríki gagnvart fólki með alþjóðlega vernd í Grikklandi. Kærandi vísar til þess að hún telji sig vera útilokaða frá húsnæði, framfærslu, atvinnu og heilbrigðisþjónustu í Grikklandi. Þá muni hún lifa við örbirgð og verða fyrir fordómum, áreiti og ofbeldi uppruna síns vegna. Kærandi vísar til þess að sú beina og óbeina mismunun sem fólk með alþjóðlega vernd verði fyrir í Grikklandi af hálfu stjórnvalda sé alvarleg en ströng skilyrði fyrir aðstoð hafi reynst þessum hópi erfitt að uppfylla. Þá hafi stjórnvöld ekki veitt nauðsynlegan stuðning eða leiðbeiningar svo mögulegt sé að nýta réttindi sín. Kærandi telur að verði hún endursend til Grikklands muni staða hennar verða verulega síðri en staða almennings í Grikklandi m.a. vegna kyns hennar. Kærandi vísar til alþjóðlegra skuldbindinga íslenska ríkisins og laga nr. 150/2020 um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna. Þá vísar kærandi til samnings Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum og samnings Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegna ofbeldi á konum og heimilisofbeldi. Kærandi vísar jafnframt til þess að hún og fjölskylda hennar hafi skotið rótum hér á landi en fjölmargir Íslendingar hafi veitt þeim stuðning og aðstoð. Með vísan til þeirra ríku tengsla við landið og umönnunarsjónarmiða telur kærandi að taka beri umsókn hennar til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra tengsla.

Kærandi fer þá fram á að henni verði ekki gert að sæta brottvísun og endurkomubanni. Kærandi fjallar um lög um landamæri nr. 136/2022 frá 28. desember 2022, sem breyttu lögum um útlendinga. Kærandi vísar til dóms Hæstaréttar í máli 655/2016 frá 30. nóvember 2017 en þar komi fram í rökstuðningi að nýjum lögum megi ekki beita þegar um íþyngjandi og afturvirka lagasetningu sé að ræða. Þá vísar kærandi jafnframt til álits Umboðsmanns Alþingis nr. 1832/1996. Kærandi telur að hún hafi haft réttmætar væntingar um að umsókn hennar færi samkvæmt eldri lögum þegar hún hafi lagt fram umsókn hér á landi 10. desember 2022. Kærandi vísar til þess að Útlendingastofnun hafi ákveðið að virða að vettugi þessa málsástæðu og þar af leiðandi geti kærunefnd ekki gert kæranda að sæta brottvísun og endurkomubanni þar sem ekki hafi verið fjallað um afturvirk lagaáhrif á tveimur stjórnsýslustigum. Þá telur kærandi að ákvörðun um brottvísun og endurkomubann samræmist illa orðalagi 3. mgr. 98. gr. laga um útlendinga. Eðli málsins samkvæmt hafi ekki verið skorað á kæranda að yfirgefa landið enn og því öfugsnúið að gera henni að sæta brottvísun og endurkomubanni strax. Skýrt orðalag ákvæðisins leggi þá skyldu á íslensk stjórnvöld, þ.e. að fyrst þurfi að koma til áskorun þegar viðkomandi sé kominn í ólöglega dvöl í landinu.

V. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Aðstæður kæranda

Samkvæmt gögnum málsins er kærandi kona á [...]sem stödd er hér á landi ásamt móður sinni og þremur uppkomnum systkinum sínum. Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd í Grikklandi árið 2017 og hlaut hana í janúar árið 2019. Þá lagði kærandi fram umsókn um alþjóðlega vernd í Þýskalandi í desember árið 2019 og í Hollandi í nóvember árið 2020. Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi í fyrsta sinn 15. desember 2020. Hinn 3. nóvember 2022 var ærandi flutt með stoðdeild Ríkislögreglustjóra til Grikklands eftir að hafa fengið synjun á umsókn sinni um alþjóðlega vernd . Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi að nýju 10. desember 2022. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi frá því að hafa ekki fengið félagslega aðstoð eða aðra aðstoð frá grískum yfirvöldum eftir að hún snéri aftur til Grikklands. Kærandi hafi leigt húsnæði og fengið hjálp við framfærslu frá fólki á Íslandi meðan hún dvaldi þar í landi. Kærandi greindi frá því að hafa ekki fengið skatt- og almannatrygginganúmer í Grikklandi. Þá greindi hún frá því að hafa fengið þær upplýsingar frá útlendingastofnun í Grikklandi að endurnýjun dvalarleyfis hennar myndi taka eitt ár. Kærandi greindi frá því að heilsufar hennar hefði versnað frá því í nóvember 2022 vegna þeirra aðstæðna sem hún hafi upplifað. Kærandi hafi hugsað um að taka sitt eigið líf. Samkvæmt gögnum málsins hefur kærandi hitt sálfræðing hér á landi.

Ákvæði 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir að umsókn um alþjóðlega vernd skuli tekin til efnismeðferðar nema:

a. umsækjandi hafi komið til landsins að eigin frumkvæði eftir að hafa hlotið virka alþjóðlega vernd í öðru ríki.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum málsins var kæranda veitt alþjóðleg vernd 28. janúar 2019 í Grikklandi. Kærandi framvísaði grísku dvalarleyfisskírteini með gildistíma til 27. janúar 2022. Að mati kærunefndar telst sú vernd sem kærandi nýtur í Grikklandi virk alþjóðleg vernd í skilningi a-liðar 1. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Í greinargerð byggir kæranda á því að dvalarleyfi hennar sé útrunnið. Líkt og fjallað verður ítarlegar um hér á eftir, með vísan til alþjóðlegra skýrslna, geta handhafar viðbótarverndar endurnýjað dvalarleyfi sín til tveggja ára. Sækja skal um endurnýjun dvalarleyfis ekki seinna en 30 dögum áður en dvalarleyfi rennur út og er mögulegt að sækja um endurnýjun með tölvubréfi. Endurnýjun dvalarleyfa getur tekið allt að níu mánuði og finna má dæmi þess að endurnýjun hafi tekið í lengri tíma. Handhafar alþjóðlegrar verndar eiga rétt á því að fá útgefið vottorð sem gefur til kynna að þeir hafi sótt um endurnýjun og gildir það í þrjá mánuði. Þó eru dæmi þess að handhafar slíks vottorðs hafi átt í erfiðleikum með að nálgast tiltekin félagsleg réttindi.

Aðstæður í Grikklandi

Kærunefnd útlendingamála hefur lagt mat á aðstæður í Grikklandi, m.a. með hliðsjón af eftirfarandi skýrslum og gögnum. Þá hefur kærunefnd lagt mat á þær skýrslur sem kærandi vísar til í greinargerð sinni.

2022 – Country Reports on Human Rights Practices – Greece (United States Department of State, 20. mars 2023);

Amnesty International Report 2022/23 – The State of the World’s Human Rights (Amnesty International, 27. mars 2023);
Annual report 2020 (The Greek Ombudsman Independent Authority, 31. desember 2020);
Asylum Information Database, Country Report: Greece (European Council on Refugees and Exiles, 8. júní 2023);
Beneficiaries of international protection in Greece – Access to documents and socio-economic rights (Refugee Support Aegean, mars 2023);
Commissioner for Human Rights: Report of the Commissioner for Human Rights of the Council of Europe, Dunja Mijatovic, following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018 (Council of Europe, 6. nóvember 2018);
EU/Greece: Pressure to Minimize Number of Migrants Identified as ´vulnerable´ (Human Rights Watch, 1. júní 2017);
Freedom in the World 2023 – Greece (Freedom House, mars 2023);
Migration Flows and Refugee Protection – Administrative challenges and human rights issues (The Greek Ombudsman, apríl 2017);
Petition to the European Parliament – Regarding degrading reception conditions and EU funding in Greece (Solidarity Now, mars 2017);
Report on the Living Conditions of Beneficiaries of International Protection in Greece (Passerell, nóvember 2020);
Reports of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece, (United Nations, General Assembly, 24. apríl 2017);
State of the World‘s Minorities and Indigenous Peoples 2016 – Greece (Minority Rights Group International, 12. júlí 2016);
Upplýsingar af vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal): https://e-justice.europa.eu;
Upplýsingar af vefsíðu Doctors of the World (https://mdmgreece.gr/);
Upplýsingasíða Refugee Info Greece (http://refugee.info/greece/) og
World Report 2023 – Events of 2022 (Human Rights Watch, 12. janúar 2023).

Grikkland er eitt af aðildarríkjum Evrópusambandsins og því bundið af reglum sambandsins við málsmeðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd, t.a.m. tilskipunum sambandsins um meðferð umsókna um alþjóðlega vernd nr. 2013/32/EU, um móttökuaðstæður nr. 2013/33/EU og um lágmarksviðmið til þess að teljast flóttamaður nr. 2011/95/EU. Þá hefur Grikkland verið aðili að Evrópuráðinu frá 9. ágúst 1949 og fullgilti mannréttindasáttmála Evrópu árið 1953. Grikkland fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð 6. október 1988 og fullgilti samninga Sameinuðu þjóðanna um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi árið 1997 og efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi árið 1985 og barnasáttmálann árið 1993. Þá gerðist ríkið aðili að Flóttamannasamningnum 5. apríl 1960. Þá fullgilti Grikkland samning Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1983 og samning Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi árið 2018.

Af framangreindum gögnum verður ráðið að grísk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd vegna aðbúnaðar umsækjenda um alþjóðlega vernd og flóttamanna þar í landi. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur meðal annars bent á þau neikvæðu áhrif sem efnahagsástand í Grikklandi hafi haft á aðstæður einstaklinga sem hlotið hafi vernd þar í landi og möguleika þeirra á að aðlagast grísku samfélagi. Að mati kærunefndar er ljóst af framangreindum gögnum að þeir einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi lifa oft á jaðri samfélagsins og búi í sumum tilvikum við félagslega einangrun. Einstaklingar með alþjóðlega vernd eiga hins vegar sambærilegan rétt til félagslegrar aðstoðar og grískir ríkisborgarar og í dvalarleyfi þeirra felst jafnframt aðgangur að vinnumarkaði. Þá veita frjáls félagasamtök einstaklingum með alþjóðlega vernd aðstoð við að kynna sér réttindi sín í Grikklandi.

Samkvæmt skýrslum European Council on Refugees and Exciles (ECRE) frá júní 2023 og Passerell frá nóvember 2020 eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi rétt á endurgjaldslausri grunnheilbrigðisþjónustu með sömu skilyrðum og grískir ríkisborgarar, þ. á m. nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu og lyfjum. Samkvæmt fyrrnefndri skýrslu hefur bág fjárhagsstaða gríska ríkisins haft mikil áhrif á heilbrigðiskerfi landsins og hefur kostnaðarþátttaka almennings aukist við kaup á lyfjum og þjónustu. Þannig geti verið vandkvæðum bundið að sækja sér heilbrigðisþjónustu þar í landi og þá sérstaklega sérhæfða heilbrigðisþjónustu, m.a. vegna skorts á fjármagni og starfsfólki. Þetta eigi jafnt við um alla borgara Grikklands, bæði gríska ríkisborgara og aðra sem hafi rétt til dvalar í ríkinu. Auk þess hafi útgáfa almannatrygginganúmera (AMKA) falið í sér hindranir fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd við að afla sér heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt upplýsingasíðu Refugee Info Greece fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd og handhafa verndar í Grikklandi, sem veitir upplýsingar á grísku, arabísku, farsi, urdu, frönsku, lingala/bantu, norður-kúrdísku og ensku, hafi allir umsækjendur um alþjóðlega vernd fengið svokallað AMKA eða almannatrygginganúmer sem veitti þeim m.a. aðgang að heilbrigðiskerfinu. Í janúar 2020 hafi skilyrði fyrir útgáfu almannatrygginganúmera breyst og fái umsækjendur um alþjóðlega vernd nú útgefin tímabundin almannatrygginga- og heilbrigðisþjónustunúmer (PAAYPA), meðan þeir sem hlotið hafa alþjóðlega vernd fái útgefið varanlegt almannatrygginganúmer. Þegar umsækjanda sé veitt alþjóðleg vernd í Grikklandi verði almannatrygginga- og heilbrigðisþjónustunúmerið óvirkt mánuði eftir að viðkomandi hljóti dvalarleyfi. Einstaklingar geti þá í kjölfarið sótt um varanlegt almannatrygginganúmer í næstu þjónustumiðstöð. Til að sækja um slíkt númer þurfi einstaklingar að framvísa dvalarleyfi eða ferðaskilríkjum og staðfestingu á heimilisfangi. Til að fá varanlegt almannatrygginganúmer gefið út sé nægilegt að sýna fram á heimilisfang í búðum eða í gistiskýli. Þá segir á upplýsingasíðunni að samkvæmt gildandi löggjöf séu allir aðilar í hinum opinbera heilbrigðisgeira skyldugir til að veita öllum fyrstu hjálp þegar nauðsyn beri til. Allir eigi rétt á að leita til sjúkrahúsa og fá ókeypis læknisþjónustu og lyf sem þeir þarfnist þrátt fyrir að viðkomandi hafi hvorki PAAYPA eða AMKA númer. Á upplýsingasíðunni er unnt að eiga í samskiptum við þjónustufulltrúa á netspjalli í gegnum Facebook á áðurgreindum tungumálum. Á upplýsingasíðunni er einnig hægt að nálgast skjal á grísku sem hlaða má niður þar sem þessi réttur til þjónustu fyrir alla er útskýrður.

Í skýrslu ECRE kemur fram að aðgengi einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi að húsnæði sé háð sömu skilyrðum og takmörkunum og aðgengi annarra ríkisborgara þriðju ríkja með heimild til dvalar í Grikklandi. Fá gistiskýli séu í boði fyrir heimilislausa auk þess sem ekkert húsnæði sé til staðar sem einungis sé ætlað einstaklingum með alþjóðlega vernd. Erfitt geti reynst að fá pláss í gistiskýlum þar sem aðsóknin sé mikil og dæmi séu um að einstaklingar með alþjóðlega vernd hafist við í yfirgefnum húsum og yfirfullum íbúðum við mjög bágar aðstæður. Eigi þetta einnig við um einstaklinga sem hafi verið sendir aftur til Grikklands frá öðrum Evrópuríkjum. Þá hafi í mars 2020 verið gerðar breytingar á útlendingalöggjöfinni í Grikklandi sem kveði á um að þegar ákvörðun um að veita alþjóðlega vernd liggi fyrir skuli draga úr fjár- og húsnæðisstuðningi. Handhöfum alþjóðlegrar verndar sem dvelji í úrræðum innan hins svokallaða ESTIA kerfi eða öðrum úrræðum, þar með talið hótelum og íbúðum, sé skylt að yfirgefa þau innan 30 daga eftir að hafa hlotið alþjóðlega vernd. Þó séu undantekningar frá þessari reglu, sérstaklega þegar um sé að ræða fólk sem glími við alvarlegan heilsubrest. Í skýrslu Passerell kemur fram að félagasamtök bjóði upp á gistiúrræði fyrir einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi en langur biðlisti sé eftir plássi þar og barnafjölskyldur og einstaklingar í viðkvæmri stöðu gangi fyrir.

Þá kemur fram í skýrslu ECRE að einstaklingar með alþjóðlega vernd eigi sambærilegan rétt á félagslegri aðstoð og grískir ríkisborgarar. Þær félagslegu bætur sem í boði séu í Grikklandi séu t.d. bætur fyrir fjölskyldur en skilyrði fyrir slíkum bótum sé að sýnt sé fram á fimm ára óslitna og varanlega búsetu í Grikklandi. Þá veiti grísk yfirvöld einstaklingum, m.a. handhöfum alþjóðlegrar verndar, sem búi undir fátæktarmörkum fjárhagsaðstoð í formi mánaðarlegra greiðslna, svokallaðan KEA styrk. Samkvæmt upplýsingasíðu fyrir flóttafólk þurfa einstaklingar sem hyggist nýta sér úrræðið að uppfylla ýmis skilyrði; þeir þurfi m.a. að hafa almannatrygginganúmer, skattnúmer (AFM), gilt dvalarleyfi og bankareikning. Þá þurfi þeir að leggja fram ýmis gögn, m.a. framvísa leigusamningi í þeim tilvikum þegar þeir búi í leiguhúsnæði og í tilviki heimilislausra einstaklinga þurfi þeir að framvísa vottorði um heimilisleysi frá gistiskýlinu eða sveitarfélaginu þar sem þeir búi. Samkvæmt skýrslu ECRE er erfitt að uppfylla skilyrðin. Þá séu í reynd engir aðrir framfærslustyrkir en KEA í boði. Jafnframt séu engin sérúrræði til staðar varðandi félagsþjónustu fyrir fólk í viðkvæmri stöðu, s.s. þolendur pyndinga. Þá sé félagsleg aðstoð ekki bundin við búsetu á tilteknum stað.

Samkvæmt skýrslum ECRE og Passerell hafa einstaklingar með alþjóðlega vernd aðgang að atvinnumarkaðnum með sömu skilyrðum og ríkisborgarar Grikklands. Ekki sé þörf á sérstöku atvinnuleyfi. Atvinnuleysi sé hins vegar mikið í landinu og samkeppni við grískumælandi einstaklinga og erfiðleikar við að fá skattnúmer (AFM) útgefið dragi úr atvinnumöguleikum handhafa alþjóðlegrar verndar. Þessir erfiðleikar við að sækja sér atvinnu hafi leitt til þess að einstaklingar reyni að afla sér tekna með óformlegum og jafnvel ólöglegum leiðum sem hindri þar með aðlögun þeirra að samfélaginu. Þeir einstaklingar sem ekki starfi innan hins hefðbundna atvinnumarkaðar hafi ekki aðgang að almannatryggingakerfinu og vinni sér ekki inn atvinnutengd réttindi, s.s. atvinnuleysisbætur. Mikill meirihluti einstaklinga með alþjóðlega vernd og umsækjendur um vernd reiði sig því á fjárhagsaðstoð og dreifingu matvæla og muna af hálfu stjórnvalda og mannúðarsamtaka til þess að uppfylla grunnþarfir sínar.

Vegna upplýsinga um þessa erfiðleika varðandi útgáfu skattnúmera sendi kærunefnd útlendingamála árið 2020 fyrirspurn til Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna og óskaði eftir upplýsingum um hvort stofnuninni væri kunnugt um hindranir sem einstaklingar með alþjóðlega vernd í Grikklandi kunni að mæta við að verða sér úti um slíkt skattnúmer. Í svari Flóttamannastofnunnar, dags. 10. mars 2020, kemur m.a. fram að almennt þurfi að sækja um skattnúmerið í eigin persónu hjá viðeigandi stjórnvaldi, umsóknina þurfi að fylla út á grísku og sýna þurfi skilríki s.s. dvalarskírteini. Þá sé engin túlkaþjónusta í boði en öll málsmeðferðin, bæði skriflega umsóknin og samskipti við stjórnvöld, þurfi að fara fram á grísku. Starfsmenn grískra yfirvalda séu ekki skyldugir samkvæmt lögum til þess að tala ensku í störfum sínum eða vinna með gögn sem ekki séu skrifuð eða þýdd yfir á grísku. Niðurstaða umsóknar um skattnúmer sé því undir því komin að starfsmaðurinn sé viljugur til samvinnu og að umsækjandi um skattnúmer hafi grunn í ensku eða grísku. Þá kom fram í svari Flóttamannastofnunar að það væri mismunandi og oft misvísandi framkvæmd milli þeirra stjórnvalda sem sjái um útgáfu númeranna. Framkvæmdin færi í raun eftir því hversu vant starfsfólkið væri að þjónusta þennan hóp. Þá geti viðmót og vilji starfsmanna stjórnvaldsins haft áhrif á niðurstöðu varðandi útgáfu skattnúmers og þeir umsækjendur sem njóti aðstoðar frjálsra félagasamtaka eða lögmanna í umsóknarferlinu séu líklegri til þess að fá jákvætt svar við umsókn sinni. Þá hafi komið upp vandamál hjá þessum hópi varðandi það að tengja skattnúmer hjóna saman. Grísk skattayfirvöld hafi árið 2018, gefið út fyrirmæli um ítarlegri skoðun á skilríkjum erlendra umsækjenda um skattnúmer, sem hafi í kjölfarið leitt til þess að biðtími eftir niðurstöðu hafi lengst töluvert hjá þeim hópi. Flóttamannastofnun, gríski umboðsmaðurinn og frjáls félagasamtök hafi í kjölfarið ítrekað lýst yfir áhyggjum vegna þessa og því hafi grísk stjórnvöld brugðist við með breytingu á framkvæmd, en þó sé þörf á frekari aðgerðum til að bæta þetta ferli. Þá sé óvíst hver staðan sé varðandi þann málafjölda sem enn bíði afgreiðslu af þessum sökum.

Í skýrslu bandaríska utanríkisráðuneytisins fyrir árið 2022 kemur fram að dæmi séu um að flóttafólk sé beitt ofbeldi, þ. á m. af hendi grísku lögreglunnar. Þá hafi borið á kvörtunum óskráðra innflytjenda og umsækjenda um alþjóðlega vernd um ofbeldi við brottvísunaraðgerðir (e. pushbacks) grískra yfirvalda við landamærin. Þá kemur fram að þarlend lög og stjórnarskrá leggi bann við pyndingum og annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Enn fremur séu ofbeldisbrot rannsökuð af grísku lögreglunni en embætti umboðsmanns rannsaki meint brot lögreglu. Af framangreindri skýrslu verður ráðið að ýmsir annmarkar séu á dómskerfi landsins en sjálfstæði dómstóla sé tryggt í framkvæmd, svo og réttindi brotaþola og sakborninga. Þá kemur fram að grísk stjórnvöld hafi tekið skref í átt að því að rannsaka, lögsækja og refsa opinberum starfsmönnum sem hafi gerst sekir um mannréttindabrot eða spillingu. Hins vegar hafi frjáls félagasamtök og alþjóðastofnanir gagnrýnt stjórnvöld fyrir skort á rannsókn og öðrum aðgerðum vegna ásakana um ofbeldi og illa meðferð lögreglu við brottvísunaraðgerðir á umsækjendum um alþjóðlega vernd frá Grikklandi. Fram kemur í skýrslunni að 20. júlí 2022 hafi verið samþykkt lagabreyting sem hafi sett á fót sérstakt embætti innan ráðuneytisins um fólksflutninga og alþjóðlega vernd (e. Minstry of Migration and Asylum) til að hafa eftirlit með vernd mannréttinda við málsmeðferðir umsókna um alþjóðlega vernd. Með breytingunni hafi jafnframt verið innleitt verklag um að vísa kvörtunum til stofnunarinnar (e. National Transparency Authority, NTA) og þá hafi verið stofnuð sérstök nefnd innan ráðuneytisins sem hefur það hlutverk að tryggja að grundvallarréttindi séu virt og að samræmis sé gætt á milli innlendra laga og reglugerða og tilskipana Evrópusambandsins um landmæravernd. Þá kemur fram í vefgátt um evrópsk réttarkerfi (e. European e-Justice Portal) að útlendingar í Grikklandi sem séu þolendur glæpa og tali hvorki né skilji grísku eigi rétt á túlkaþjónustu og upplýsingum um mál þeirra á tungumáli sem þeir skilji.

Í skýrslu ECRE kemur fram að handhöfum alþjóðlegrar verndar í Grikklandi sé fyrst veitt dvalarleyfi (ADET) til þriggja ára sem hægt sé að endurnýja með umsókn eftir þann tíma. Einstaklingar sem hafa hlotið viðbótarvernd fái nú aðeins dvalarleyfi til eins árs sem sé hægt að endurnýja að þeim tíma liðnum til tveggja ára. Þá kemur fram að umsókn um endurnýjun dvalarleyfis skuli fara fram ekki seinna en 30 dögum áður en leyfið rennur út. Þrátt fyrir að umsókn um endurnýjun dvalarleyfis berist of seint kemur fram að það eitt og sér hafi ekki í för með sér að umsókninni verði synjað. Frá árinu 2017 hefur umsókn um endurnýjun farið fram í með tölvubréfi. Þeir einstaklingar sem ekki hafa aðgang að tölvu eða eru ólæsir hafa því mætt hindrunum við að fá endurnýjun á dvalarleyfum sínum. Þá kemur fram í skýrslunni að langur biðtími sé eftir endurnýjun dvalarleyfa og það geti tekið níu mánuði, þó dæmi séu um að endurnýjun hafi tekið lengri tíma, m.a. vegna Covid-19. Við endurnýjun fari fram skoðun á sakaskrá einstaklingsins. Ef dvalarleyfi renni út á meðan einstaklingur bíður eftir endurnýjun eigi hann rétt á að fá útgefið vottorð sem gefi til kynna að hann hafi sótt um endurnýjun og gildir í þrjá mánuði. Dæmi eru þó um að handhafar slíks vottorðs hafi átt í erfiðleikum með að nálgast tiltekin félagsleg réttindi eins og fjárhagsaðstoð frá hinu opinbera. Þá sé vinnumálastofnun Grikklands (e. Manpower Employment Organization) gjarnan treg til að taka á móti slíkum vottorðum þar sem vottorðin séu m.a. án myndar af einstaklingnum og ekki vatnsmerkt.

Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 1. málsl. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir:

Ef svo stendur á sem greinir í 1. mgr. skal þó taka umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar ef útlendingurinn hefur slík sérstök tengsl við landið að nærtækast sé að hann fái hér vernd eða ef sérstakar ástæður mála annars með því.

Í 32. gr. a og 32. gr. b reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017, sbr. 4. mgr. 36. gr. laganna, koma fram viðmið varðandi mat á því hvort taka skuli umsókn um alþjóðlega vernd til efnismeðferðar vegna sérstakra tengsla eða ef sérstakar ástæður mæla með því. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. laganna að ef meira en 12 mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga verður því aðeins beitt ef stjórnvöld telja, á grundvelli hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar eftir því sem við á, að skilyrði þess séu uppfyllt. Ákvæði 2. mgr. 36. gr. er til viðbótar þeirri vernd sem 3. mgr. 36. gr. veitir umsækjendum um alþjóðlega vernd.

Á grundvelli 4. mgr. 36. gr. laga um útlendinga setti ráðherra reglugerð nr. 276/2018 um breytingu á reglugerð um útlendinga nr. 540/2017, en með henni bættust tvær greinar, 32. gr. a og 32. gr. b, við reglugerðina. Í 32. gr. a reglugerðarinnar kemur fram að með sérstökum ástæðum samkvæmt 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga sé átt við einstaklingsbundnar ástæður er varða umsækjanda sjálfan. Þá eru í ákvæðinu jafnframt talin upp viðmið í dæmaskyni sem leggja skuli til grundvallar við mat á því hvort sérstakar ástæður séu fyrir hendi en þau viðmið varða aðallega alvarlega mismunun eða alvarleg veikindi. Þar sem tilvikin eru talin upp í dæmaskyni geta aðrar aðstæður, sambærilegar í eðli sínu og af svipuðu alvarleikastigi, haft vægi við ákvörðun um hvort sérstakar ástæður séu til að taka mál umsækjanda til efnismeðferðar hér á landi, svo framarlega sem slíkar aðstæður séu ekki sérstaklega undanskildar, sbr. 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar.

Samkvæmt 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar skal líta til þess hvort umsækjandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, svo sem ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða ef umsækjandi getur vænst þess að staða hans, í ljósi framangreindra ástæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki. Kærunefnd telur að orðalagið „muni eiga“ feli ekki í sér kröfu um afdráttarlausa sönnun þess að umsækjandi verði fyrir alvarlegri mismunun sem leiði til þess að hann muni eiga erfitt uppdráttar. Orðalagið gerir þó kröfu um að tilteknar líkur verði að vera á alvarlegri mismunun, þ.e. að sýna verður fram á að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að verða fyrir mismunun af þeim toga, með þeim afleiðingum, og af því alvarleikastigi sem ákvæðið lýsir en að ekki sé nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri mismunun. Af því leiðir að þó svo að dæmi séu um að einstaklingar í sambærilegri stöðu og umsækjandi í viðtökuríki hafi orðið fyrir alvarlegri mismunun af þeim toga sem 32. gr. a reglugerðar um útlendinga mælir fyrir um telst umsækjandi ekki sjálfkrafa eiga slíkt á hættu heldur þarf að sýna fram á að verulegar ástæður séu til að ætla að umsækjandi, eða einstaklingur í sambærilegri stöðu og umsækjandi, verði fyrir slíkri meðferð.

Þá skal líta til þess hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum er aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki. Í reglugerðinni kemur fram að meðferð teljist, að öllu jöfnu, ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana heldur sé átt við þau tilvik þar sem meðferð er til í viðtökuríkinu en umsækjanda muni ekki standa hún til boða. Við mat á því hvort umsækjandi glími við mikil og alvarleg veikindi lítur kærunefnd m.a. til heilsufarsgagna málsins og hlutlægra og trúverðugra gagna um hvort sú heilbrigðisþjónusta sem hann þarfnast sé honum aðgengileg í viðtökuríki.

Samkvæmt 3. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar hefur heilsufar umsækjanda takmarkað vægi umfram það sem leiðir af 2. mgr. 32. gr. a, nema það teljist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið. Þá tekur 3. mgr. 32. gr. a af tvímæli um það að efnahagslegar ástæður geta ekki talist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga. Slíkar aðstæður gætu þó fallið undir 3. mgr. 36. gr. nái þær því alvarleikastigi sem við á, sbr. umfjöllun hér í framhaldinu.

Kærandi er kona á [...]. Í viðtali hjá Útlendingastofnun greindi kærandi m.a. frá því að heilsufar sitt hefði versnað frá því í nóvember 2022 vegna þeirra aðstæðna sem hún hafi upplifað. Kærandi hafi hugsað um að taka sitt eigið líf. Í komunótu frá Göngudeild sóttvarna, dags. 13. júní 2022, kemur fram að kærandi hafi hitt sálfræðing þar. Kærandi hafi fyllt út skimunarlista sem hafi leitt í ljós alvarleg einkenni þunglyndis en sjálfsvígshætta hafi hvorki verið talin aukin né yfirvofandi á þeim tímapunkti. Þá hafi skimunarlisti leitt í ljós alvarleg einkenni kvíða. Í komunótum frá Göngudeild sóttvarna, dags. 20. til 23. mars 2023, kemur m.a. fram að kærandi hafi greint frá því að glíma við kviðverki. Kærandi hafi farið í ómun árið 2021 sem hafi komið vel út. Kærandi hafi verið með bólgur í höndum og hnerri oft. Þá fari kærandi oft á salernið en hafi neitað verkjum eða óþægindum. Þá hafi heilsufar kæranda versnað eftir að hún kom frá Grikklandi. Kærunefnd vísar að öðru leyti til úrskurðar nr. 397/2021 varðandi heilsufar kæranda.

Kærunefnd tekur fram að kæranda var leiðbeint í viðtali hjá Útlendingastofnun 12. apríl 2023, um mikilvægi öflunar gagna um heilsufar, sem hún teldi hafa þýðingu fyrir mál sitt, og um að afla skriflegra upplýsinga og leggja fram við meðferð máls hennar hjá Útlendingastofnun. Þá var kæranda, sem nýtur aðstoðar löglærðs talsmanns, jafnframt leiðbeint með tölvubréfi kærunefndar, dags. 19. júní 2023, um framlagningu frekari gagna í málinu. Engin frekari heilsufarsgögn bárust. Með vísan til fyrrgreindrar málsmeðferðar og þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu telur kærunefnd að mál kæranda sé nægjanlega upplýst hvað varðar heilsufar hennar og aðra þætti varðandi einstaklingsbundnar aðstæður hennar. Þá er ekkert sem bendir til þess að frekari gögn um heilsufar kæranda geti haft áhrif á niðurstöðu málsins.

Kærunefnd telur að gögn málsins beri ekki með sér að heilsufar kæranda sé með þeim hætti að hún teljist glíma við mikil og alvarleg veikindi, s.s. skyndilegan og lífshættulegan sjúkdóm og meðferð við honum sé aðgengileg hér á landi en ekki í viðtökuríki, eins og segir í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðarinnar. Í því sambandi er sérstaklega vísað til þess að meðferð telst að jafnaði ekki óaðgengileg þótt greiða þurfi fyrir hana, sbr. 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Að mati kærunefndar er heilsufar kæranda ekki þess eðlis að ástæða sé til að víkja frá þessari meginreglu. Af þeim gögnum sem kærunefnd hefur kynnt sér um aðstæður í Grikklandi verður ráðið að kærandi hafi aðgang að grunnheilbrigðisþjónustu þar í landi en eins og áður hefur verið rakið eiga einstaklingar sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi að lögum sambærilegan rétt á grunnheilbrigðisþjónustu, þ. á m. geðheilbrigðisþjónustu og lyfjum, og ríkisborgarar Grikklands þó að þeir þurfi í einhverjum tilvikum að yfirstíga ákveðnar hindranir til að nýta rétt sinn. Telur kærunefnd því að aðstæður kæranda tengdar heilsufari séu ekki þess eðlis að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eða samkvæmt þeim viðmiðum sem talin eru upp í dæmaskyni í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Þá telur nefndin að heilbrigðisaðstæður kæranda geti ekki talist til ástæðna sem séu svo einstaklingsbundnar og sérstakar að ekki verði fram hjá þeim litið, sbr. 3. mgr. sömu greinar.

Kærandi hefur jafnframt borið fyrir sig að hafa ekki fengið húsnæðis- eða félagslega aðstoð frá grískum yfirvöldum. Þá hafi hún ekki fengið atvinnu þar í landi. Í framangreindum skýrslum og gögnum um aðstæður í Grikklandi kemur fram að einstaklingar með alþjóðlega vernd þar í landi hafi heimild til að stunda atvinnu, hafi aðgang að húsnæðismarkaðnum og eigi sambærilegan rétt á félagslegri aðstoð og grískir ríkisborgarar þó að þeir þurfi í einhverjum tilvikum að yfirstíga ákveðnar hindranir til að sækja þá þjónustu, eins og áður sagði. Þótt skýrslur um aðstæður í Grikklandi bendi til þess að aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar þar séu um margt lakari en aðstæður þeirra hér á landi, m.a. m.t.t. inntaks félagslegrar aðstoðar og aðgangs að félagslegum húsnæðisúrræðum, er það mat nefndarinnar að almennar aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar í Grikklandi séu ekki þess eðlis að þær, einar og sér, teljist til sérstakra ástæðna. Í því sambandi hefur nefndin jafnframt litið til þess sem fram kemur í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga að efnahagslegar ástæður geti ekki talist til sérstakra ástæðna. Þá er það mat kærunefndar að aðstæður kæranda séu ekki slíkar að hún geti ekki borið sig eftir þeirri þjónustu og aðstoð sem hún á að lögum rétt á og þarf á að halda í Grikklandi. Líkt og komið hefur fram eiga handhafar alþjóðlegrar verndar í Grikklandi sem búa undir fátæktarmörkum m.a. rétt á fjárhagsaðstoð í formi mánaðarlegra greiðslna. Skilyrði fyrir styrknum er m.a. að framvísa leigusamningi eða í tilviki heimilislausra, vottorði um heimilisleysi frá gistiskýli eða sveitarfélagi.

Í úrskurðum kærunefndar frá 25. mars 2020 í málum nr. KNU19090042 og KNU20020034, KNU19110022 og KNU19110023 og KNU19110050 og KNU19110051 er fjallað um skattnúmer í Grikklandi. Skattnúmer er nauðsynlegt til þess að starfa löglega í landinu, sækja um félagslegar bætur og gera leigusamning um húsnæði. Það er því grunnforsenda þess að geta framfleytt sér löglega í Grikklandi. Í því máli sem hér er til meðferðar er kærandi að mestu heilbrigð og vinnufær. Kærandi hefur greint frá því að vera ekki með almannatrygginga- og skattnúmer í Grikklandi. Kærunefnd telur ekki forsendur til annars en að leggja til grundvallar að kærandi sé fær um að sækja sér þá þjónustu sem hún þarf á að halda í viðtökuríki, þ. á m. afla sér almannatrygginga- og skattnúmers, þrátt fyrir þær aðgangshindranir sem geti verið til staðar. Kærunefnd tekur fram að samkvæmt gögnum málsins hafi kærandi og fjölskylda hennar einungis dvalið í mánuð í viðtökuríki eftir að hafa verið endursend þangað. Þá tekur kærunefnd fram að kærandi og fjölskylda hennar hafi einungis dvalið í um hálft ár í Grikklandi eftir að hafa hlotið þar alþjóðlega vernd árið 2019 en frá þeim tíma hafi þau lengst af dvalið í Þýskalandi, Hollandi og á Íslandi. Þá ber framburður kæranda með sér að hún hafi ekki gert tilraun til að endurnýja dvalarleyfi sitt í Grikklandi þegar hún var endursend þangað. Í skýrslu ECRE kemur fram að handhafar alþjóðlegrar verndar sem bíði eftir endurnýjun á dvalarleyfi eigi rétt á að fá útgefið vottorð sem gefi til kynna að þau hafi sótt um endurnýjun. Þrátt fyrir að umrædd skýrsla beri með sér að í einhverjum tilfellum geti tekið nokkra mánuði að fá umrætt vottorð útgefið er að mati kærunefndar ekki ósanngjarnt að gera þá kröfu til fullveðja einstaklinga með alþjóðlega vernd í Grikklandi að þeir geri fullnægjandi reka að því að sækja sér þau réttindi sem þeir eigi að lögum rétt til þar í landi. Með vísan til þess að gögn málsins og framburður meðlima fjölskyldunnar bendi til þess að þau séu samheldin eining eru þær hindranir sem hún þarf sameiginlega að yfirstíga í Grikklandi til að afla þeirra réttinda sem þau eigi tilkall til ekki slíkar að þær teljist til sérstakra ástæðna í skilningi 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga og þeirra skilyrða sem fram koma í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga.

Í greinargerð kæranda er vísað til stöðu kvenna í Grikklandi, sérstaklega þeirra sem eru af erlendum uppruna en kærandi telur að staða þeirra sé mun viðkvæmari en staða karla. Kærunefnd vísar til þess að Grikkland hefur fullgilt samning Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum árið 1983 og samning Evrópuráðsins um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi árið 2018. Af framangreindum gögnum má ráða að flóttafólk hafi orðið fyrir fordómum í Grikklandi. Má jafnframt ráða af fyrirliggjandi gögnum að óttist kærandi um öryggi sitt geti hún leitað til lögregluyfirvalda eða annarra þar til bærra stjórnvalda sökum þess. Þá telur kærunefnd að gögn málsins beri ekki með sér að kærandi muni eiga erfitt uppdráttar í viðtökuríki vegna alvarlegrar mismununar, s.s. ef ríkið útilokar viðkomandi frá menntun, nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu, nauðsynlegri þjónustu vegna fötlunar, eða atvinnuþátttöku á grundvelli kynhneigðar, kynþáttar eða kyns eða að hann geti vænst þess að staða hans, í ljósi sömu aðstæðna, verði verulega síðri en staða almennings í viðtökuríki, sbr. viðmið í 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Kærandi hefur ekki sýnt fram á að aðstæður hennar í viðtökuríki séu slíkar að önnur viðmið tengd alvarlegri mismunun, sambærileg þeim sem 32. gr. a reglugerðarinnar lýsir, leiði til þess að taka beri umsókn hennar til efnismeðferðar hér á landi.

Að teknu tilliti til einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda er það mat kærunefndar að ekki séu fyrir hendi sérstakar ástæður sem mæla með því að mál hennar verði tekið til efnismeðferðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Kærandi kvaðst í viðtali hjá Útlendingastofnun 12. apríl 2023 ekki hafa sérstök tengsl við Ísland. Í greinargerð kæranda er byggt á því að hún og fjölskylda hennar hafi skotið rótum hér á landi en hún ásamt systur sinni séu í námi og hafi verið í sumarstarfi hér á landi. Þá hafi fjölmargir Íslendingar veitt þeim aðstoð og stuðning. Þá hefur kærandi lagt fram stuðningsbréf frá ýmsum velunnurum. Kærandi telur með vísan til þeirra ríku tengsla við landið og umönnunarsjónarmiða að taka beri umsókn hennar til efnismeðferðar á grundvelli sérstakra tengsla.

Samkvæmt 4. mgr. 32. gr. b reglugerðar um útlendinga teljast þau tengsl sem umsækjandi myndar við Ísland eftir framlagningu umsóknar um alþjóðlega vernd ekki til sérstakra tengsla. Þá hefur kærunefnd áður, í úrskurðarframkvæmd sinni, m.a. komist að þeirri niðurstöðu að vinatengsl teljist almennt ekki til sérstakra tengsla í skilningi ákvæðisins. Að teknu tilliti til þess eru ekki forsendur til að telja að kærandi hafi slík tengsl við landið að beita beri ákvæði 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Þá telur kærunefnd ljóst að síðari málsliður 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga eigi ekki við í máli kæranda þar sem ekki eru liðnir 12 mánuðir frá því að kærandi sótti um alþjóðlega vernd hér á landi, en hún lagði fram umsókn sína 10. desember 2022.

Ákvæði 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga

Í 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir:

Ef beiting 1. mgr. mundi leiða til þess að brotið væri gegn 42. gr., t.d. vegna aðstæðna í því landi sem senda á umsækjanda til, skal taka umsókn til efnismeðferðar.

Í 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga er kveðið á um að ekki sé heimilt að senda útlending eða ríkisfangslausan útlending til svæðis þar sem hann hefur ástæðu til að óttast ofsóknir, sbr. 37. og 38. gr., eða vegna svipaðra aðstæðna og greinir í flóttamannahugtakinu er í yfirvofandi hættu á að láta lífið eða verða fyrir ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð. Þá segir í 2. mgr. ákvæðisins að 1. mgr. eigi einnig við um sendingu útlendings til svæðis þar sem ekki er tryggt að hann verði ekki sendur áfram til slíks svæðis sem greinir í 1. mgr. Við túlkun á inntaki 42. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd jafnframt að líta verði til þess að ákvörðun um brottvísun eða frávísun sem setur einstakling í raunverulega hættu á að verða fyrir pyndingum, ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu er í andstöðu við 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. jafnframt 68. gr. stjórnarskrárinnar.

Við túlkun 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga lítur kærunefnd til dómaframkvæmdar Mannréttindadómstóls Evrópu varðandi túlkun hans á 3. gr. sáttmálans. Þá hefur kærunefnd talið rétt að hafa hliðsjón af þeim meginreglum sem Evrópudómstóllinn setur fram í dómum sínum að því leyti sem þær eru til skýringar á alþjóðlegum skuldbindingum íslenska ríkisins og eru samhljóma þeim.

Í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu er vísað til þeirrar meginreglu að með fyrirvara um alþjóðlegar skuldbindingar hafi ríki rétt til að stjórna hverjir ferðist yfir landamæri þeirra, hverjir dvelji á landsvæði þeirra og hvort útlendingi skuli vísað úr landi, sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli F.G. gegn Svíþjóð (nr. 43611/11) frá 23. mars 2016, 111. mgr., ákvörðun Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 65. mgr., og dóm í máli Üner gegn Hollandi (nr. 46410/99) frá 18. október 2006, 54. mgr. Dómstóllinn hefur engu að síður talið að flutningur einstaklings til annars ríkis geti leitt til brots á 3. gr. mannréttindasáttmálans ef viðkomandi einstaklingur geti á viðhlítandi hátt sýnt fram á að veruleg ástæða sé til að ætla, verði hann fluttur úr landi, að hann sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé andstæð 3. gr. sáttmálans, sbr. m.a. F.G. gegn Svíþjóð, 111. - 113. mgr. Í dómaframkvæmd dómstólsins er jafnframt byggt á því að annmarkar á meðferð viðtökuríkis á umsækjanda og aðbúnaði hans þurfi að ná tilteknu lágmarks alvarleikastigi (e. „must attain a minimum level of severity“ sbr. m.a. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi (nr. 30696/09) frá 21. janúar 2011, 219. mgr.) til að ákvörðun um brottvísun eða frávísun hans verði talin brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Horfa verði til allra aðstæðna í fyrirliggjandi máli, svo sem lengdar og eðlis meðferðar, andlegra og líkamlegra áhrifa hennar auk stöðu einstaklings hverju sinni, svo sem kyns, aldurs og heilsufars, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 219. mgr.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur talið ómannlega meðferð vera m.a. þá sem beitt er að yfirlögðu ráði, í margar klukkustundir í senn og veldur annað hvort líkamlegu tjóni eða alvarlegum andlegum eða líkamlegum þjáningum, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Kudła gegn Póllandi (nr. 30210/96) frá 26. október 2000, 92. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Þá hefur dómstóllinn talið meðferð vera vanvirðandi í skilningi 3. gr. mannréttindasáttmálans þegar meðferðin niðurlægir eða lítillækkar einstakling, sýnir skort á virðingu fyrir eða gerir lítið úr mannlegri reisn hans, eða skapar ótta, angist eða vanmátt, sem er til þess fallinn að brjóta niður líkamlegt eða andlegt mótstöðuafl viðkomandi, sbr. t.d. dóma Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Pretty gegn Bretlandi (nr. 2346/02) frá 29. apríl 2002, 52. mgr., og M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 220. mgr. Dómurinn hefur talið að þó að líta verði til þess hvort meðferðin sé veitt af ásetningi sé það ekki að öllu leyti útilokað að hún teljist brot á 3. gr. þó svo hafi ekki verið, sbr. dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Peers gegn Grikklandi (nr. 28524/95) frá 19. apríl 2001, 74. mgr.

Í ákvörðun Mannréttindadómstóls Evrópu í máli Samsam Mohammed Hussein o.fl. gegn Hollandi og Ítalíu (nr. 27725/10) frá 2. apríl 2013, 70. mgr., kemur m.a. fram að það eitt að efnahagsstaða einstaklings versni við brottvísun eða frávísun frá aðildarríki nái ekki því alvarleikastigi að teljast vanvirðandi meðferð og brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans. Þá verði greinin ekki túlkuð þannig að í henni felist skylda aðildarríkja til að sjá einstaklingum sem njóti alþjóðlegrar verndar fyrir húsnæði eða fjárhagsaðstoð sem geri þeim kleift að viðhalda ákveðnum lífskjörum. Dómstóllinn áréttaði jafnframt að einstaklingur sem standi til að vísa brott geti ekki gert kröfu um áframhaldandi dvöl í ríki í því skyni að njóta þar heilbrigðis- eða félagsþjónustu. Veruleg skerðing lífsgæða sé ekki nægjanleg til að teljast brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans nema sérstaklega sannfærandi mannúðarástæður mæli gegn endursendingu, sbr. 71. mgr. ákvörðunarinnar. Málið varðaði flutning einstæðrar móður með tvö ung börn sem voru með viðbótarvernd til Ítalíu og komst dómstóllinn einróma að þeirri niðurstöðu að málsástæður hennar um að flutningur til Ítalíu væri brot á 3., 8. og 13. gr. mannréttindasáttmálans væru bersýnilega tilhæfulausar og að mál hennar væri af þeim sökum ekki tækt til meðferðar. Um inntak „sérstaklega sannfærandi mannúðarástæðna“ vísast til dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í máli N. gegn Bretlandi (nr. 26565/05), frá 27. maí 2008, 42. mgr., og Sufi og Elmi gegn Bretlandi (nr. 8319/07 og 11449/07) frá 28. nóvember 2011, 281.-292. mgr., en dómarnir setja háan þröskuld fyrir því að meðferð eða aðstæður teljist brot á 3. gr. mannréttindasáttmálans.

Samkvæmt dómaframkvæmd Evrópudómstólsins eru lög Evrópusambandsins byggð á þeirri grundvallarforsendu að aðildarríki þess deila þeim sameiginlegu gildum sem Evrópusambandið byggist á. Sú forsenda leggur grunn að gagnkvæmu trausti um að þessi gildi séu viðurkennd, að lög Evrópusambandsins verði virt og að réttarkerfi aðildarríkjanna geti veitt sambærilega og virka vernd þeirra réttinda sem sáttmáli Evrópusambandsins um grundvallarréttindi mælir fyrir um, sbr. dóma Evrópudómstólsins í Jawo, C-163/17, frá 19. mars 2019, 80. mgr., Minister for Justice and Equality (Deficiencies in the system of justice), C-216/18 PPU, frá 25. júlí 2018, 35.-37. mgr., og Ibrahim o.fl. gegn Þýskalandi, C‑297/17, C‑318/17, C‑319/17 og C‑438/17, frá 30. apríl 2019, 83.-85. mgr.

Það er hins vegar ekki útilokað að viðtökuríki kunni að glíma við meiriháttar erfiðleika tengdum aðbúnaði flóttamanna sem gæti skapað verulega hættu á að umsækjandi sæti meðferð sem samrýmist ekki sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. t.d. dóm Evrópudómstólsins í máli N. S. o.fl., C-411/10 og C-493/1021, frá 21. desember 2011, 81. mgr. Af þeim sökum verður ekki byggt á því skilyrðislaust að aðildarríki Evrópusambandsins tryggi grundvallarmannréttindi, svo sem samkvæmt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi, sbr. N. S. o.fl., 99., 100. og 105. mgr., og Ibrahim o.fl., 87. mgr. Evrópudómstóllinn hefur talið, m.a. í Jawo, 85. mgr., að ekki megi flytja umsækjanda um alþjóðlega vernd til viðtökuríkis ef veigamikil rök standa til þess að raunveruleg hætta sé á að hann sæti þar eða við flutninginn ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð í skilningi 4. gr. sáttmála Evrópusambandsins um grundvallarréttindi. Þeir annmarkar sem eru á meðferð umsækjenda um alþjóðlega vernd verða hins vegar að ná sérstaklega háu alvarleikastigi til að endursending teljist andstæð 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þessu alvarleikastigi er náð þegar sinnuleysi stjórnvalda viðtökuríkis hefur þær afleiðingar að einstaklingur sem að öllu leyti er háður stuðningi ríkisins, t.d. vegna sérstaklega viðkvæmrar stöðu, verður í slíkri stöðu sárafátæktar að hann geti ekki mætt grundvallarþörfum sínum, og sem grefur undan líkamlegri og andlegri heilsu hans eða setur hann í aðstöðu sem er ósamrýmanleg mannlegri reisn, sbr. M.S.S. gegn Belgíu og Grikklandi, 252.-263. mgr., og Jawo, 92. og 95. mgr., og Ibrahim o.fl., 90. mgr.

Til að endursending geti talist brot á 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu þarf að sýna fram á, með vísan til hlutlægra og trúverðugra upplýsinga sem eru nægilega nákvæmar og uppfærðar, að umsækjandi sé í raunverulegri hættu á að sæta meðferð sem sé ósamrýmanleg ákvæðinu, sbr. fyrri umfjöllun. Ekki er nægilegt að aðeins sé um að ræða möguleika á slíkri meðferð, sbr. Vilvarajah o.fl. gegn Bretlandi (mál nr. 13163/87; 13164/87; 13165/87; 13447/87; 13448/87) frá 30. október 1991, 111. mgr., N. gegn Finnlandi (mál nr. 38885/02) frá 26. júlí 2005, 167. mgr., og NA gegn Bretlandi (mál nr. 25904/07) frá 7. júlí 2008, 109.-110. mgr.

Með vísan til framangreindra viðmiða, umfjöllunar um aðstæður einstaklinga sem njóta alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki og einstaklingsbundinna aðstæðna kæranda er það niðurstaða kærunefndar að ekki hafi verið sýnt fram á að kærandi eigi á hættu meðferð sem gangi gegn 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Synjun á efnismeðferð umsóknar kæranda um alþjóðlega vernd hér á landi og flutningur hans til viðtökuríkis leiðir því ekki til brots gegn 1. mgr. 42. gr. laga um útlendinga, sbr. jafnframt 3. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Þar sem kærandi nýtur alþjóðlegrar verndar í viðtökuríki telur kærunefnd jafnframt að tryggt sé að hann verði ekki sendur áfram til annars ríkis þar sem líf hans eða frelsi kann að vera í hættu, sbr. 2. mgr. 42. gr. laga um útlendinga. Sú staðreynd að dvalarleyfi kæranda sé útrunnið hefur að mati kærunefndar ekki áhrif á þessa niðurstöðu enda nýtur kærandi áfram alþjóðlegrar verndar í Grikklandi þrátt fyrir að þurfa að endurnýja dvalarleyfi sitt, sbr. framangreindar landaupplýsingar. Samkvæmt öllu framanröktu hafnar kærunefnd jafnframt þeirri málsástæðu kæranda að efnahagslegar aðstæður hennar nái umræddu alvarleikastigi.

Samkvæmt framansögðu verður mál kæranda ekki tekið til efnismeðferðar á grundvelli 3. mgr. 36. gr. laga um útlendinga.

Athugasemdir kæranda við hina kærðu ákvörðun og reglur stjórnsýsluréttar

Svo sem fram hefur komið gerir kærandi athugasemdir við ákvörðun Útlendingastofnunar, þ. á m. við umfjöllun stofnunarinnar um aðstæður þeirra sem hlotið hafa alþjóðlega vernd í Grikklandi.

Í greinargerð kæranda kemur fram að hún telji sig hafa sannað auðkenni sitt með fullnægjandi hætti með framlagningu grískra skilríkja. Tekur kærunefnd fram að það hafi ekki þýðingu fyrir niðurstöðu málsins um það hvort taka skuli mál hennar til efnismeðferðar. Við meðferð málsins hjá íslenskum stjórnvöldum hefur auðkenni kæranda frá heimaríki verið lagt til grundvallar en kærunefnd telur eðlilegt að stjórnvöld hafi svigrúm til að meta auðkenni viðkomandi sjálfstætt í þeim tilvikum þar sem mál eru tekin til efnismeðferðar.

Kærandi telur að við meðferð umsóknar hennar hjá Útlendingastofnun hafi ekki verið gætt að frumkvæðis og rannsóknarskyldu, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, 2. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga, en stofnunin hafi ekki hlutast til um að hún væri metin af sálfræðingi vegna andlegrar heilsu hennar.

Af gögnum málsins má sjá að sérfróðir starfsmenn Útlendingastofnunar hafi lagt mat á málsástæður og stöðu kæranda. Kærandi kom í viðtal hjá Útlendingastofnun 12. apríl 2023. Aðspurð kvaðst kærandi m.a. vera við verri heilsu en áður vegna aðstæðna sinna. Kærandi hefði hugsað um að taka sitt eigið líf. Af endurriti viðtals við kæranda má sjá að fulltrúi Útlendingastofnunar hafi spurt út í andlegt og líkamlegt heilsufar hennar, s.s. hvort hún hafi leitað til læknis í viðtökuríki eftir flutning þangað, hvernig andlegt og líkamlegt heilsufar hennar hefði verið frá því að hún var flutt til Grikklands. Þá var kæranda leiðbeint um að leggja fram frekari gögn í tengslum við heilsufar sitt. Af ákvörðun Útlendingastofnunar má sjá að mat hafi verið lagt á aðgang handhafa alþjóðlegrar verndar að viðeigandi heilbrigðisþjónustu í Grikklandi með hliðsjón af þeim heilsufarsvandamálum sem kærandi kvaðst glíma við. Með tilliti til heildarmats í máli kæranda telur kærunefnd ljóst að ítarlegri rannsókn á heilsufari hennar og framlagning frekari gagna hefði ekki getað haft áhrif á niðurstöðu í máli hennar enda er ekkert sem bendir til þess að hún glími við mikil og alvarleg veikindi, sbr. viðmið í 2. mgr. 32. gr. a reglugerðar um útlendinga. Er það mat kærunefndar að málsmeðferð Útlendingastofnunar hafi verið í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga, sbr. 2. mgr. 23. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga um útlendinga. Með tölvubréfi kærunefndar, dags. 19. júní 2023, var kæranda einnig leiðbeint um að leggja fram frekari heilsufarsgögn í málinu, engin frekari heilsufarsgögn bárust en kærunefnd tekur fram að heilsufarssaga kæranda var að öllu leyti lögð til grundvallar í málinu.

Kærandi telur sig vera í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga. Kærunefnd áréttar að ákvörðun um hvort umsækjandi sé einstaklingur í sérstaklega viðkvæmri stöðu í skilningi 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga, lýtur að því hvort þörf sé á sérstökum stuðningi við umsækjanda í gegnum umsóknarferlið á meðan á dvöl hans stendur hér á landi. Með vísan til 1. og 2. mgr. 25. gr. laga um útlendinga telur kærunefnd ljóst að það mat samkvæmt 6. tölul. 3. gr. laga um útlendinga sem fram fer hjá Útlendingastofnun, sé ekki kæranlegt til kærunefndar og hafi ekki önnur réttaráhrif en sérstaklega er getið um í lögum og reglugerð.

Í greinargerð kæranda er fjallað um tilkynningu frá 26. janúar 2023 á vefsíðu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins um að framkvæmdastjórnin hafi hafið mál gegn Grikklandi vegna brota landsins við innleiðingu tilskipunar nr. 2011/95/EU. Kærandi telur mikilvægt að íslensk stjórnvöld kanni hvort um sé að ræða brot gegn þeim lágmarksreglum sem tilskipunin mæli fyrir um og lúti að inntaki alþjóðlegrar verndar í Grikklandi. Ljóst er að um er að ræða formlegt erindi framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins til Grikklands um að ekki hafi verið staðið réttilega að innleiðingu tiltekinna ákvæða fyrrgreindrar tilskipunar. Málið virðist enn vera til meðferðar hjá framkvæmdastjórninni og ekkert liggur fyrir um viðbrögð grískra stjórnvalda. Kærunefnd telur því að fyrrgreint hafi ekki þýðingu fyrir mál kæranda og tekur fram að aðstæður hennar hafi verið skoðaðar með vísan til nýjustu skýrslna og upplýsinga um aðbúnað handhafa alþjóðlegrar verndar í Grikklandi.

Vegna tilvísunar kæranda í greinargerð til úrskurða þýskra stjórnsýsludómstóla tekur kærunefnd fram að nefndin er ekki bundin af framkvæmd stjórnsýsludómstóla í Þýskalandi.

Kærunefnd hefur farið yfir hina kærðu ákvörðun og telur ekki tilefni til að gera athugasemdir við hana.

Brottvísun og endurkomubann

Í 3. mgr. 43. gr. reglugerðar um útlendinga nr. 540/2017 kemur fram að verði umsækjanda um alþjóðlega vernd ekki veitt dvalarleyfi skuli Útlendingastofnun taka ákvörðun um frávísun eða brottvísun eftir ákvæðum laga um útlendinga og að útlendingur sem sótt hafi um alþjóðlega vernd teljist hafa áform um að dveljast á landinu lengur en 90 daga. Samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal vísa útlendingi úr landi sem dvelst ólöglega í landinu eða þegar tekin hefur verið ákvörðun sem bindur enda á heimild útlendings til dvalar í landinu svo framarlega sem ákvæði 102. gr. laganna eigi ekki við. Í 102. gr. laganna er kveðið á um vernd og takmarkanir við ákvörðun um brottvísun. Samkvæmt 3. mgr. 102. gr. laganna skal brottvísun ekki ákveðin ef hún, með hliðsjón af atvikum, alvarleika brots og tengslum útlendings við landið, felur í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi eða nánustu aðstandendum hans. Sérstaklega skal taka tillit til þess ef um barn eða nánasta aðstandanda barns er að ræða og skal það sem barni er fyrir bestu haft að leiðarljósi við ákvörðun. Við mat á því hvort brottvísun feli í sér ósanngjarna ráðstöfun gagnvart útlendingi verður að hafa ákvæði 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, sbr. nr. 33/1944 og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til hliðsjónar. Þegar útlendingur á hagsmuna að gæta í skilningi 8. gr. sáttmálans verður ákvörðun um brottvísun að vera í samræmi við það sem lög mæla fyrir um og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi, sbr. 2. mgr. 8. gr. sáttmálans.

Samkvæmt 1. mgr. 101. gr. laganna felst í endanlegri ákvörðun um brottvísun skylda útlendings til þess að yfirgefa Schengen-svæðið nema viðkomandi hafi heimild til dvalar í öðru ríki sem er þátttakandi í Schengen-samstarfinu. Með lögum um landamæri nr. 136/2022 voru gerðar breytingar á 98. gr. laga um útlendinga sem leiða til þess að brottvísun og endurkomubann er nú beitt þar sem áður var beitt frávísun en veita skal frest til sjálfviljugrar heimfarar sbr. 104. gr. laga um útlendinga. Sá sem sætir slíkri ákvörðun getur komist hjá endurkomubanni með því að yfirgefa landið sjálfviljugur innan frestsins sbr. 3. mgr. 101. gr. laga um útlendinga.

Kærandi lagði fram umsókn um alþjóðlega vernd hér á landi í annað sinn 10. desember 2022. Eins og að framan greinir hefur umsókn hennar um alþjóðlega vernd verið synjað um efnismeðferð. Hefur hún því ekki frekari heimild til dvalar. Af framangreindu leiðir að með hinni kærðu ákvörðun var réttilega bundinn endir á heimild kæranda til dvalar hér á landi og ber því samkvæmt 2. mgr. 98. gr. laga um útlendinga að vísa kæranda úr landi nema 102. gr. laganna standi því í vegi.

Kæranda var gefið færi á að andmæla mögulegri brottvísun og endurkomubanni frá Íslandi í viðtali hjá Útlendingastofnun 12. apríl 2023. Kærandi greindi m.a. frá því að um ósanngjarna ráðstöfun væri að ræða. Kærandi hafi greint frá því að hún kysi frekar dauðann en að snúa aftur til Grikklands. Þetta hefði áhrif á framtíð hennar og líf hennar yrði eyðilagt. Kærandi vilji fá tækifæri fyrir sig og fjölskyldu sína. Þá vilji kærandi fá tækifæri til að mennta sig. Þá er í greinargerð kæranda því haldið fram að beiting brottvísunar og endurkomubanns feli í sér afturvirkni en kærandi hafi haft réttmætar væntingar um að umsókn hennar færi samkvæmt eldri lögum sem gildandi voru þegar hún lagði hana fram 10. desember 2022. Í lögum um landamæri kemur ekki annað fram en að lögin taki þegar gildi. Lög um landamæri voru undirrituð af forseta Íslands 28. desember 2022 og birt í A-deild Stjórnartíðinda 9. janúar 2023 og höfðu því tekið gildi þegar hin kærðu ákvörðun var tekin. Kærandi var upplýst um lagabreytinguna og gefið færi á að koma að andmælum við mögulegri brottvísun og endurkomubanni. Verður því ekki fallist á málsástæðu kæranda um að óheimilt væri að ákvarða brottvísun í máli hennar í samræmi við lagabreytinguna. Af þeim sökum telur kærunefnd ekki tilefni til að gera athugasemd við umfjöllun Útlendingastofnunar hvað þetta varðar. Með vísan til framkominna gagna, athugasemda kæranda og umfjöllunar kærunefndar um aðstæður kæranda í Grikklandi telst brottvísun kæranda frá Íslandi og endurkomubann ekki fela í sér ósanngjarna ráðstöfun í skilningi 3. mgr. 102. gr. laga um útlendinga.

Með vísan til 3. mgr. 98. gr. laga um útlendinga skal kærandi yfirgefa landið án tafar. Samkvæmt 2. mgr. 104. gr. laganna skal að jafnaði veita frest í 7-30 daga til sjálfviljugrar heimfarar. Með vísan til meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga verður að skilja orðalagið án tafar þegar veittur er frestur til sjálfviljugrar heimfarar svo að miða verði við lágmarksfrest í 2. mgr. 104. gr. laga um útlendinga. Frestur kæranda til sjálfviljugrar heimfarar er því 7 dagar og tekur ákvörðun um brottvísun og endurkomubann ekki gildi yfirgefi kærandi landið sjálfviljugur án tafar. Ákvörðun Útlendingastofnunar um brottvísun og endurkomubann er staðfest.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið þykir rétt að staðfesta ákvörðun Útlendingastofnunar.

Athygli kæranda er vakin á því að samkvæmt 6. mgr. 104. gr. laga um útlendinga frestar málshöfðun fyrir dómstólum til ógildingar á endanlegri ákvörðun um að útlendingur skuli yfirgefa landið ekki framkvæmd hennar. Að kröfu útlendings getur kærunefnd útlendingamála þó ákveðið að fresta réttaráhrifum endanlegrar ákvörðunar sé talin ástæða til þess. Krafa þess efnis skal gerð ekki síðar en sjö dögum frá birtingu endanlegrar ákvörðunar. Skal frestun bundin því skilyrði að útlendingur beri málið undir dómstóla innan fimm daga frá birtingu ákvörðunar um frestun réttaráhrifa úrskurðar og óski eftir að það hljóti flýtimeðferð. Nú er beiðni um flýtimeðferð synjað og skal þá mál höfðað innan sjö daga frá þeirri synjun. Þó getur kærunefnd útlendingamála tekið ákvörðun um að fresta framkvæmd ef sýnt er fram á að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun Útlendingastofnunar er staðfest.

The decision of the Directorate of Immigration is affirmed.

Valgerður María Sigurðardóttir

Bjarnveig Eiríksdóttir Sandra Hlíf Ocares